Waarin dient deze paragraaf inzicht te geven?
De paragraaf verbonden partijen geeft inzicht in de rechtspersonen (verbonden partijen) waarmee de gemeente Deventer een bestuurlijke en financiële relatie heeft en de (financiële) risico’s die hiermee (mogelijk) gelopen worden. Tevens wordt melding gemaakt van de actuele (beleid-) ontwikkelingen.
Verbonden partijen zijn (participaties in) deelnemingen (in vennootschappen), gemeenschappelijke regelingen, stichtingen en (coöperatieve) verenigingen.
Van bestuurlijk belang is sprake wanneer de gemeente zeggenschap heeft door een zetel in het bestuur of door stemrecht. Onder financieel belang wordt verstaan dat de gemeente middelen ter beschikking heeft gesteld die ze kwijt raakt ingeval van faillissement van de verbonden partij of dat de gemeente voor een bepaald bedrag aansprakelijk wordt gesteld als de verbonden partij zijn / haar verplichtingen niet nakomt.
De relatie van de gemeente met de verbonden partijen is zeer verschillend van aard. Soms met een wettelijke basis en soms ontstaan vanuit gemeentelijk beleid voor de uitvoering daarvan en soms voor uitvoering van bedrijfsvoering activiteiten. In alle gevallen gaat het echter om de behartiging van een publiek belang.
Wet- en regelgeving stelt eisen voor verbonden partijen. E én van die eisen is de opstelling van een paragraaf verbonden partijen en het vaststellen van een visie op en beleid omtrent verbonden partijen in die paragraaf of in een afzonderlijke nota.
In de op 11 oktober 2017 vastgestelde kadernota verbonden partijen van de gemeente Deventer wordt beschreven hoe de gemeente Deventer omgaat met verbonden partijen, zodat op een weloverwogen manier invulling wordt gegeven aan de rollen van eigenaar (zeggenschap) en opdrachtgever (sturing). Zie daarvoor het hoofdstuk “Beleidskader”.
De cijfers die gepresenteerd worden bij het financieel belang en bij het verwacht eigen vermogen, vreemd vermogen en financieel resultaat zijn, voor zover beschikbaar, afkomstig uit de jaarrekening 2017 en (indien beschikbaar) uit de begroting 2019 van de verbonden partij.
Vervolgens is een verbinding gelegd met de paragraaf weerstandsvermogen.
Belangrijkste conclusies uit deze paragraaf
Uit de informatie die is opgenomen in onderstaande paragraafonderdelen ontlenen wij geen aanwijzingen dat de gemeente voor bepaalde financiële risico’s specifiek weerstandsvermogen zou moeten aanhouden.
Enkele verbonden partijen moeten hun eigen weerstandsvermogen nog op toereikende hoogte brengen. Opbouw vindt in enkele jaren plaats. Vanuit onze aandeelhouder rol wordt daarop toegezien.
Het voortbestaan van de NV Luchthaven Teuge is onzeker geworden vanwege het besluit over de vliegroutes van Lelystad Airport. Een van die vliegroutes loopt over luchthaven Teuge waardoor het Nationaal Paracentrum Teuge mogelijk noodgedwongen moet verhuizen en de luchthaven Teuge daardoor mogelijk 50% van haar inkomsten uit vliegbewegingen kwijtraakt. Het Paracentrum is met het ministerie in gesprek over deze situatie. Voor dit moment wordt ook voor deze onzekere situatie nog geen specifiek weerstandsvermogen binnen de begroting 2019 van de gemeente aangehouden.
Samenvatting jaarrekeningen 2017
Algemene aspecten over de jaarrekeningen 2017:
- De gemeente heeft de beschikking over alle vastgestelde jaarrekeningen 2017 van de verbonden partijen (met uitzondering van die van de coöperatie Parkeerservice U.A. en de NV Deventer Schouwburg) inclusief de accountantsverklaringen. Voor Parkeerservice geldt dat vaststelling in de Algemene Ledenvergadering van september zal gaan plaatsvinden. Het beschikbaar komen van een accountantsverklaring over de jaarrekening 2017 van de NV Deventer Schouwburg is afhankelijk van een in het najaar van 2018 nog vast te stellen meerjarig perspectief voor de schouwburg voor de jaren 2019-2022. Die accountantsverklaring bevat ook een oordeel over de continuïteit van de schouwburg en zonder een vastgestelde meerjarenbegroting kan die verklaring nog niet worden afgegeven.
- Een groot aantal verbonden partijen heeft ook een begroting 2019 (en meerjarenbegroting) beschikbaar zodat ook actuele informatie voor die jaren in deze paragraaf kan worden vermeld.
- Per verbonden partij wordt inzicht gegeven in het openbaar -, bestuurlijk en financieel belang van de gemeente en wordt aandacht besteedt aan het financieel risico. Daarbij is uitgangspunt dat de verbonden partij zelf zorgt voor borging van haar financiële risico's middels een weerstandsvermogen. Dit om te voorkomen dat deelnemende gemeenten in verbonden partijen eventuele financiële nadelen moeten bekostigen.
- De vanaf 2015 aangepaste Wet gemeenschappelijke regelingen voorziet in een sterkere positie van gemeenteraden ter attentie van haar kader stellende rol bij vaststelling van begrotingen van gemeenschappelijke regelingen en haar rol bij de verantwoording middels jaarrekeningen. Gemeenschappelijke regelingen zijn aangepast en aangevuld om die rol goed te borgen.
- Concept begrotingen 2019 (voor zienswijze) en jaarrekeningen (kennisname) van gemeenschappelijke regelingen werden en worden aan de gemeenteraad beschikbaar gesteld. En, indien daartoe aanleiding was wordt de gemeenteraad met afzonderlijke raadmededelingen of in bestuursrapportages geïnformeerd over actuele (financiële) ontwikkelingen bij verbonden partijen.
- In het najaar van 2018 wordt een digitaal toegankelijk dossier voor de gemeenteraad aangemaakt waarin planning- en control documenten en governance documenten van verbonden partijen.
Specifieke aspecten (over de jaarrekeningen 2017 en begrotingen 2019):
- Eind 2017 is besloten de aandelen Vitens van de gemeente Deventer met ingang van 2018 aan de provincie Overijssel te verkopen. Het publiek belang, de productie en leverantie van (drink) water, is vanaf 2018 goed bij de provincie geborgd.
- Eind 2017 is besloten de deelname aan de coöperatieve vereniging Parkeerservice U.A. per 1‑1‑2019 te beëindigen. De uitvoeringstaken die bij Parkeerservice zijn ondergebracht moeten vanaf 2019 anderszins worden georganiseerd. De gemeenteraad wordt geïnformeerd over de wijze waarop de uitvoeringstaken worden belegd.
- Afvalinzamelingsbedrijf Circulus-Berkel BV (verbonden partij van de gemeente Deventer) realiseert een nieuwe milieustraat (Cleantech Centre Deventer) aan de Westfalenstraat in Deventer. Circulus-Berkel en HGB (het Groenbedrijf) realiseren tevens gezamenlijke huisvesting aan de Westfalenstraat. Ook komt er een plek voor kringloopgoederen. Het betekent dat inwoners en bedrijven straks hun restafval, grondstoffen en herbruikbare goederen op één plek kunnen aanbieden. Ingebruikname is voorzien in het eerste kwartaal van 2020.
- In de aanloop naar 2019, nu de nieuwe collegecoalities in de gemeenten zijn aangetreden, maken de Veiligheidsregio en de GGD een start met de totstandkoming van hun nieuwe beleidsplan 2019-2022
- In 2018 wordt de Woonvisie van de gemeente Deventer herijkt en zal ook NV Wonen boven Winkels Deventer (WBWD) een start maken met de herijking van haar koers. Herijking wordt input voor het ondernemingsplan 2019-2022 van de WBWD.
- De NV Sportbedrijf Deventer heeft een Strategisch Plan opgesteld. Aan het uitvoeringsplan wordt gewerkt.
- In het voorjaar van 2018 heeft de gemeenteraad kennis genomen van de evaluatie van vervoerscentrale Plus OV. Besloten is vóór 1 november 2018 een definitief besluit te nemen over de verlenging van de dienstverleningsovereenkomst Basismobiliteit.
- De gemeenteraad heeft op 27 juni 2018 het college van burgemeester en wethouders verzocht, het bestuur van de GR RSJ IJsselland op de hoogte te stellen van de zienswijze van Deventer bij de gewijzigde begroting 2018 en de concept begroting 2019, die luidt dat de budgetverhoging onvoldoende is onderbouwd, de transformatie lokaal plaats moet plaatsvinden (grote uitdaging vanwege de toenemende in de zorg) en de taken van het servicebureau zouden moeten afnemen i.p.v. toenemen/uitbreiden. De taken moet goed georganiseerd worden echter dat houdt niet per definitie in dat het meer geld moet kosten. Ondanks die zienswijze heeft het bestuur van het RSJ de gewijzigde begroting 2018 en de begroting 2019 vastgesteld.
- Met het verder verstevigen van het financieel fundament volgens het Strategisch Plan (2017) kan de NV Bergkwartier zich weer nadrukkelijk richten op haar strategische doelen voor behoud (en herontwikkeling) van historisch waardevol erfgoed in de stad en de omgeving en het daarmee weer mogelijk wordt om in de toekomst dividenduitkeringen te kunnen gaan doen.
- De NV Deventer Schouwburg actualiseert haar meerjarig perspectief voor de jaren 2019-2022. In het najaar van 2018 wordt de gemeenteraad daarover geïnformeerd.
- Vanaf 2016 is de NV Maatschappelijk Vastgoed Deventer, alleen al wegens haar NV-vorm, vennootschapsbelastingplichtig. Reden om toekomstopties uit te werken. Eind 2018 worden die opties en een voorkeursoptie voor besluitvorming aan de gemeenteraad ter besluitvorming voorgelegd.
- Voor de aanstaande leegstand in het Cultureel Centrum (wegens het vertrek van het Filmhuis en de leegstaande vierkante meters van KunstCircuit) zal de NV in samenspraak met de gemeente toekomstopties presenteren. Vanuit de gemeente zal daartoe allereerst eenvisie op cultuureducatie (Inclusief de inzet van het cultureel maatschappelijk vastgoed) worden ontwikkeld (najaar 2018).
- In 2018 wordt de gemeenschappelijke regeling Recreatiegemeenschap Salland geliquideerd.
- De toekomst van luchthaven Teuge is onzeker geworden. Met het besluit over de vliegroutes van Lelystad Airport over luchthaven Teuge moet het Nationaal Paracentrum mogelijk noodgedwongen verhuizen. Daardoor verdwijnt mogelijk 50% van de inkomsten van de luchthaven. Het Paracentrum en de Luchthaven zijn / gaan met het ministerie in gesprek over de mogelijkheden binnen de tijdelijke situatie van de vliegroutes en de situatie bij herindeling van het luchtruim vanaf 2023.
- De BNG heeft haar dividendbeleid in 2018 aangepast, dat inhoudt dat 37,5 % (was tijdelijk vanaf 2011 25%) over de nettowinst als dividend wordt uitgekeerd. Structureel voordeel voor Deventer is €400.000 en is in de Tweede Kwartaalrapportage meegenomen.
Beleidskader
De uitvoering van taken is voor gemeenten steeds complexer geworden. In toenemende mate doen zij beroep op andere organisaties waaraan zij taken aan uitbesteden, via inkoop of subsidie of via uitvoering door verbonden partijen.
Bij verbonden partijen kan het zowel gaan om privaatrechtelijke rechtspersonen die een rol spelen in de uitvoering van een publieke taak als om gemeenschappelijke regelingen. Voor wat betreft de private partijen gaat het om organisaties en instellingen waar gemeenten zowel financieel als bestuurlijk zeggenschap over hebben. In geval van (de publiekrechtelijke) gemeenschappelijke regelingen gaat het om samenwerkingsvormen met een rechtspersoonlijkheid. De diversiteit van de verbonden partijen neemt bovendien toe, evenals het financiële en beleidsmatige gewicht ervan; dit wordt nog eens versterkt door de decentralisaties in het sociale domein.
Gemeenten blijven verantwoordelijk voor de aansturing van verbonden partijen, de controle erop en de financiële consequenties voor de eigen organisatie. Om deze verantwoordelijkheden waar te kunnen maken is het van belang dat het college en de gemeenteraad weten wat hun bevoegdheden zijn. Vanuit zowel het publiekrecht als het privaatrecht zijn kaders van toepassing voor (de samenwerking in) verbonden partijen. Het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en daaruit voortvloeiende richtlijnen geven specifieke voorschriften mee over aspecten inzake verbonden partijen. Voorschrift is dat gemeenten in de paragraaf verbonden partijen van de gemeentelijke begroting en jaarrekening de visie op en beleid omtrent verbonden partijen opnemen. Indien gemeenten een afzonderlijk door de raad vastgestelde actuele nota verbonden partijen hebben kan daarnaar worden verwezen.
Daarnaast is in de financiële verordening (artikel 21) van de gemeente vastgelegd dat het college periodiek in een beleidsnota het systeem van toezichtuitoefening op de onderscheiden verbonden partijen vastlegt en dit systeem ter kennis brengt van de raad.
De kadernota verbonden partijen beschrijft hoe de gemeente Deventer omgaat met verbonden partijen, zodat op een weloverwogen manier invulling wordt gegeven aan de rollen van eigenaar (zeggenschap) en opdrachtgever (sturing).
In oktober 2017 is de beleidsnota verbonden partijen geactualiseerd vastgesteld door de gemeenteraad. Meer dan voorheen wordt met het vernieuwde kader een actievere betrokkenheid van college en gemeenteraad bij verbonden partijen inhoud gegeven. Naast expliciete kaders voor processen tot besluitvorming zijn inhoudelijke kaders opgenomen en is aandacht besteed aan de instrumenten voor kaderstelling, controle en sturing. Onderscheid wordt daarbij gemaakt voor de kader stellende –en controlerende rol van de gemeenteraad en de opdrachtgevers- en eigenaar rol van het college.
De kaders van de beleidsnota verbonden partijen beperkt zich tot de sturingsmogelijkheden op het instrument verbonden partijen. Een verbonden partij is echter gekoppeld aan een kerntaak van de gemeente op een specifiek beleidsterrein. Dit betekent dat ook vanuit inhoudelijk(e) beleid(doelen) gestuurd wordt op de verbonden partijen. Deze tweede sturingslijn blijft hier buiten beschouwing, maar is mede bepalend voor de prestaties van de verbonden partij.
Het doel van actieve betrokkenheid bij verbonden partijen is het:
- behartigen van het publieke belang;
- beheersen van risico’s die met de verbonden partij samenhangen;
- borgen van de continuïteit van de verbonden partij.
De gemeenteraad is verantwoordelijk voor de kaderstelling binnen de gemeente. De gemeenteraad heeft daartoe kader stellende bevoegdheden maar ook het budgetrecht. Dit zijn twee instrumenten waarmee aan de voorkant kan worden gestuurd op inhoud/beleid en financiën. De kadernota verbonden partijen dient als richtlijn voor het college en indirect voor de verbonden partij. Het kader verbonden partijen is ook de grondslag voor de gemeenteraad om te kunnen controleren en al dan niet te interveniëren.
Om de controlerende rol adequaat uit te voeren maakt de gemeenteraad in de regel gebruik van de reguliere planning en control instrumenten van de gemeente en de gemeenschappelijke regelingen en de raadsmededelingen van het college. Daarnaast wordt in 2018 een voor de gemeenteraad digitaal toegankelijk dossier aangemaakt waarin per verbonden partij documenten worden opgeslagen over de governance en financiële huishouding van de verbonden partijen.
Vierjaarlijks wordt een evaluatie per verbonden partij opgesteld. In de tweede helft van 2018, bij aanvang van een nieuwe collegeperiode, wordt die evaluatie met de gemeenteraad gedeeld.
Informatie per verbonden partij
In het algemeen geldt dat bij de meeste deelnemingen sprake is van gebruikelijke bedrijfsvoering risico’s. Die conclusie is te baseren op de accountantsrapporten bij de jaarrekeningen van die partijen waarin aandacht is besteed aan de continuïteit van de bedrijfsvoering. Bij sommige vennootschappen is daarnaast informatie opgenomen over bijzondere omstandigheden en risico’s. Ook is voor een paar verbonden partijen melding gemaakt van de actuele waarde van het bezit. Informatie over de vermogensposities, de resultaten, bijzondere omstandigheden en actuele waarden zijn indicaties (er zijn er uiteraard meer) over de continuïteit van een verbonden partij en hun vermogen om financiële risico’s te kunnen opvangen.
Hieronder treft u alle verbonden partijen aan, waarbij per partij kort is aangeven wat het doel, de aard van de verbinding met de gemeente en het publiek belang is. De volgorde sluit aan bij de programma-indeling. In de aard van de verbindingen zijn de volgende categorieën onderscheiden:
- GR = Gemeenschappelijke regeling - deelname (% belang)
- NV = Naamloze vennootschap - aandelenhouder (% belang)
- BV = Besloten Vennootschap - aandeelhouder (% belang)
- ST = Stichting - deelname (% belang)
- Coöp = Coöperatie - deelname (% belang)
Risico’s en weerstandsvermogen
In de planning - en control documenten van de gemeente wordt aandacht besteed aan de (financiële) risico’s die de gemeente met haar verbonden partijen loopt. Voor het risicomanagement van een verbonden partij geldt dat er een juiste verhouding moet zijn tussen behartiging van het publieke belang en het te lopen risico (continuïteit van de organisatie). Bedacht moet worden dat de gemeente een tweedelijns positie heeft: Risicomanagement is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van verbonden partijen zelf. Bestuurders van verbonden partijen dienen tijdig in te spelen op ontwikkelingen en dienen risico's in afdoende mate te beheersen. De toezichthouders moeten dit bewaken. Een sterke governance structuur en adequaat risicomanagement dat geïntegreerd is in de gehele bedrijfsvoering, dragen bij aan het „in control‟ zijn van verbonden partijen.
Bij optredende financiële problematiek binnen een verbonden partij (rekeningnadeel en / of nadeel in meerjarenperspectief) wordt de volgende lijn gevolgd.
- Eerst wordt het weerstandsvermogen van een verbonden partij aangesproken;
- Vervolgens worden beheermaatregelen getroffen om de exploitatie sluitend te houden / maken en wordt besloten tot aanvulling van het weerstandsvermogen binnen de verbonden partij tot de vastgestelde norm;
- Voorwaarde voor beperking van financieel risico is een toereikende liquiditeitspositie van de verbonden partij;
- Indien beheermaatregelen niet tot een gezond financieel meerjarenperspectief (kunnen) leiden en het liquiditeitssaldo niet toereikend is, loopt de gemeente als aandeelhouder (en als GR-partij) financieel risico. In het treffen van beheermaatregelen wordt ook betrokken of financiële zekerheid kan worden gevonden in een eventuele verkoop van eigendommen (met name vastgoed).
Indien bovenstaande niet mogelijk is, dan loopt de gemeente financieel risico met de volgende mogelijke consequenties:
- Tijdelijk / structureel beroep op aanvullende subsidie;
- Tijdelijke / structurele verstrekking van financiering / een kredietfaciliteit;
- Aanvulling aandelenkapitaal.
De gemeente heeft voor alle onvoorziene risico’s binnen haar programma’s (ook die wegens financieel risico op verbonden partijen) een weerstandsvermogen beschikbaar. De vraag is of de omstandigheden bij de verbonden partijen nu zodanig zijn gewijzigd dat een specifiek weerstandsvermogen moet worden aangehouden. Voorshands is er geen reden om specifieke weerstandsvermogen bij de gemeente te vormen. Zie ook de paragraaf weerstandsvermogen waarin de financiële belangen in verbonden partijen en het financieel risico aan de orde komt.